Trzęsienia ziemi w Chorwacji
Chorwacja jest regionem narażonym na częste trzęsienia ziemi. Leży na obszarze aktywnym sejsmicznie z uwagi na przemieszczanie się mikroadriatyckiej płyty tektonicznej, leżącej między płytą euroazjatycką a płytą afrykańską. Mikropłyta adriatyka ulega nieustannemu przesuwaniu się na północ, wzdłuż Gór Dynarskich, a jednocześnie ulega rotacji.
Pierwsze większe badania mikroadriatyckiej płyty tektonicznej wykonano dopiero w latach 90. XX wieku, choć istnienie samej płyty odkryto w 1972 roku. Wiadomo, że jest ona odpowiedzialna za obecną ewolucję tektoniczną rejonu Gór Dynarskich. Prace nad jej badaniem ciągnie jednak trwają.
Najwięcej trzęsień ziemi występuje w przybrzeżnej części Chorwacji, w szczególności w rejonie środkowego Adriatyku, w przybliżeniu na linii Ancona-Zadar oraz Gargano-Dubrownik. Ale wstrząsy sejsmiczne mają też miejsce we wnętrzu kraju, gdzie ich przyczyną są liczne uskoki tektoniczne, należące do strefy uskokowej Kotliny Panońskiej.
Aktywna sejsmicznie jest też Istria, w szczególności rejon Rijeki. Trzęsienia ziemi obserwowane na tym obszarze, a także na wyspach Kvarneru nie są niczym wyjątkowym.
Ostatnie silniejsze trzęsienia ziemi
Ostatnie silniejsze trzęsienia ziemi nawiedziły Chorwację w 2020 roku.
W marcu 2020 roku trzęsienie ziemi o sile 5,5 w skali Richtera dotknęło okolicę Zagrzebia, Miroševca i Markuševca. Było to trzecie najsilniejsze trzęsienie ziemi w rejonie Zagrzebia po wielkim trzęsieniu ziemi, do jakiego doszło w mieście w 1880 roku.
W marcu 2020 roku trzęsienie ziemi rozpoczęło się wczesnym rankiem, w niedzielę, w trakcie lockdownu związanego z epidemią koronawirusa.
Najbardziej ucierpiała stara, historyczna część miasta. Uszkodzeniu uległa między innymi górna część południowej wieży katedry w Zagrzebiu, budynek chorwackiego Saboru, a także siedziba chorwackiego rządu – Banski dvori. Uszkodzonych zostało także wiele budynków mieszkalnych, instytucjonalnych oraz sakralnych. Również w miejscowościach wokół epicentrum trzęsienia ziemi, takich jak Podsljeme, Markuševec, Čučerje, Vugrovec, Kašina, Medvedski Breg, Trnava, Popovec i Vidovec zniszczeniu uległo wiele domów. Straty materialne oszacowano łącznie na 86 miliardów kun.
Do trzęsienia ziemi doszło również w grudniu tego samego roku – tym razem najbardziej ucierpiała miejscowość Petrinje położona w środkowej Chorwacji, w żupanii sisacko-moslawińskiej. W mieście uszkodzone zostały niemal wszystkie budynki. Trzęsienie ziemi o sile 6,3 stopnia w skali Richtera spowodowało śmierć kilku osób, a kilkadziesiąt doznało obrażeń. Szkody odnotowano także w okolicy, między innymi w oddalonym o 20 kilometrów Sisaku, w Zagrzebiu oraz Zaprešiciu. Trzęsienie ziemi było odczuwalne również w sąsiednich krajach, a zapobiegawczo zamknięto nawet elektrownię atomową Krško w Słowenii, oddaloną o około 300 km.
Największe trzęsienia ziemi w Chorwacji
W przeszłości, najsilniejszym trzęsieniem ziemi w Chorwacji było trzęsienie z 1667 roku, które nawiedziło Dubrownik. W jego wyniku miasto zostało zrównane z ziemią, a śmierć poniosło nawet trzy tysiące osób. Nie było to pierwsze trzęsienie ziemi, które nawiedziło to miasto. Do większych trzęsień ziemi w tym rejonie, które zostały udokumentowane dochodziło też wielokrotnie w XV i XVI wieku, ich intensywność nie była jednak tak wysoka jak w 1667 roku.
Drugim w kolejności najsilniejszym trzęsieniem ziemi było trzęsienie ziemi w 1511 w okolicach Slunja, a następnie w rejonie Viroviticy w czerwcu 1757 roku. Po każdym z tych trzęsień ziemi odnotowywano trwające wiele dni wstrząsy wtórne.
Intensywność wspomnianych trzech największych trzęsień ziemi mieściła się między IX a X stopniem w dwunastostopniowej skali Mercallego – skali, która w odróżnieniu od skali Richtera, opartej na ilości energii uwalnianej podczas trzęsienia ziemi, wyraża również widoczne skutki trzęsienia ziemi. Przykładowo, wartości XI i XII stopni w skali Mercallego powodują zniszczenie wszystkich budynków oraz powstanie głębokich rozpadlin w gruncie.
Do większych odnotowanych trzęsień należy też to z 361 roku, które nawiedziło wyspę Pag. W jego wyniku z ziemi zniknęło wówczas jedno z większych ówczesnych miast na wyspie – Cissa. Do dzisiaj nie udało się w pełni odkryć zatopionego w wyniku tej katastrofy miasta, jednak pozostałości znalezione w morzu w trakcie badań archeologicznych potwierdzają, że miasto musiało ulec zniszczeniu w nagły sposób.
Trzęsienia ziemi w czasach współczesnych
W czasach współczesnych, do większego trzęsienia ziemi doszło w styczniu 1962 roku w okolicy Makarskiej. Na miasto spadła lawina głazów z Biokova, w wyniku czego poważnemu uszkodzeniu uległo nabrzeże. Po tym zdarzeniu kolejne wstrząsy następowały jeszcze przez następne dwa tygodnie.
We wrześniu 1996 roku ziemia zatrzęsła się również na Półwyspie Pelješac. Największe straty i zniszczenia były w Stonie, w którym uszkodzonych zostało wiele budynków. Wstrząs był odczuwalny w odległości do 400 km od epicentrum, a w ciągu następnych miesięcy nastąpiło aż 1800 wstrząsów wtórnych.
Czy Chorwacji grozi tsunami?
Płytkie, ale silne trzęsienia ziemi pod morzem mogą wywoływać tsunami. Na szczęście są to dość rzadkie zjawiska – w ostatnich 600 latach na morzu Adriatyckim odnotowano piętnaście takich sytuacji.
Największe trzęsienie ziemi, które wywołało tsunami w rejonie Adriatyku miało miejsce w 1627 roku, a fala tsunamni uderzyła wówczas w wybrzeże Włoch. Tsunami w rejonie Rijeki miało miejsce w 1838 roku, Splitu w 1962, a dwa razy w rejonie Dubrownika (w 1667 i 1845 r.)
Trzęsienia ziemi mogą powodować tu też powstawanie innego zjawiska – fal podłużnych, które wzmacniają się w wyniku wielokrotnych odbić od powierzchni i dna morskiego. Są to tzw. trzęsienia morza. Przykładowo, po wielkim trzęsieniu ziemi w Makarskiej z 11 stycznia 1962 roku tsunami spowodowało wzrost poziomu morza o około 7 cm na stacji pływomierza w Splicie.
Mniejsze wstrząsy i świadomość zagrożenia
Mniejsze wstrząsy są codziennością niemal całego obszaru Chorwacji. Jej mieszkańcy, choć zdają sobie sprawę z faktu braku możliwości przewidzenia większych katastrof, podchodzą do kwestii trzęsień ziemi spokojnie. W ciągu roku odnotowuje się ich setki i te mniejsze, poza krótką informacją w mediach o ich wystąpieniu nie przykuwają większej uwagi.
Warto jednak zdawać sobie sprawę z zagrożeń, jakie niosą i być przygotowanym na ewentualne wystąpienie również silniejszych trzęsień ziemi, tym bardziej, że żaden z rejonów Chorwacji nie jest pozbawiony ryzyka ich wystąpienia.
O zagrożeniu wynikającym z ryzyka trzęsień ziemi przeczytamy też w oficjalnym komunikacie polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych w dziale opisującym niebezpieczeństwa, jakie możemy napotkać w Chorwacji. Takie rady podaje ono na wypadek, gdyby ktoś z nas znalazł się w zasięgu trzęsienia ziemi:
„Pamiętaj, aby w czasie silnego wstrząsu schować się pod blatem solidnego stołu lub stanąć we framudze drzwi umieszczonych w ścianie nośnej budynku, w miarę możliwości z daleka od ciężkich przedmiotów, które mogą spaść. Staraj się przede wszystkim chronić głowę. Zaczekaj do końca pierwszego uderzenia i dopiero wtedy opuść budynek. Nie korzystaj z wind. Po wyjściu na zewnątrz staraj się pozostawać z dala od ścian budynków. Powiadom innych wiadomością tekstową, że jesteś bezpieczny (nie dzwoń).”
Strony do monitorowania zagrożenia trzęsieniem ziemi w Chorwacji
Bieżące informacje na temat trzęsień ziemi w Chorwacji można śledzić na tej stronie
Chorwaccy sejsmolodzy stworzyli również interaktywną mapę trzęsień ziemi. Została ona opublikowana na stronie internetowej Katedry Geofizyki Wydziału Nauk Ścisłych. Powstała na podstawie danych o ponad 40 tysiącach trzęsień ziemi w Chorwacji i w pobliskich krajach.
Mapę sejsmiczności Chorwacji można znaleźć tutaj
Źródło: potresi.hr, pmf.unizg.hr/geof/seizmoloska_sluzba/o_potresima, wikipedia